اقتصادی که متنوع باشد توسعه یافته است. هرچه مولفه های اقتصادی متنوع تر باشد، سیستم پایدارتر است. اقتصاد بازار به طور دوره‌ای مستعد بحران‌هایی است که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. کووید 19 اقتصاد جهانی را در حالت شوک قرار داد. روند دشوار با تجاوز روسیه به اوکراین تشدید شد که منطقه اروپای مرکزی را به یک میدان آزمایش نظامی تبدیل کرد و وضعیت سیاسی-اقتصادی کاملاً متفاوتی نسبت به گذشته در جهان ایجاد کرد. اقتصاد بازار به طور دوره‌ای مستعد بحران‌هایی است که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود. کووید 19 اقتصاد جهانی را در حالت شوک قرار داد. روند دشوار با تجاوز روسیه به اوکراین تشدید شد که منطقه اروپای مرکزی را به یک میدان آزمایش نظامی تبدیل کرد و وضعیت سیاسی-اقتصادی کاملاً متفاوتی نسبت به گذشته در جهان ایجاد کرد. پاسخ جایگزین به تحریم ها علیه دولت متجاوز شرایط را بحرانی تر کرد. امروزه روشن است که برای اینکه بحران موجود عمیقتر نگردد و احیای اقتصاد جهانی در آینده شروع شود به بازارهای اقتصادی متفاوتی نیاز است.

در این وبلاگ، فضاهای اقتصادی جایگزینی را که برای کشورها برای دنبال کردن یک سیاست اقتصادی متنوع حیاتی است، مرور می کنم. 

کشورهای آسیایی و حوزه خلیج فارس از نظر پویایی توسعه جایگاه های پیشرو در جهان را به خود اختصاص داده اند و از این رو در اقتصاد جهانی از جذابیت خاصی برخوردار هستند. 

“یک کمربند یک جاده” مخفف “کمربند اقتصادی جاده ابریشم” و “جاده ابریشم قرن بیست و یکم” است که توسط رئیس جمهور چین شی جین پینگ در سال 2013 معرفی شد. «یک کمربند، یک جاده» یعنی ساخت مشترک آن از طریق رایزنی و حفظ منافع همه طرف ها. بر اساس اصول زیر است: عدم مداخله در امور داخلی دولت، همکاری باز، هماهنگی و مشارکت، بازارگرایی، منافع مشترک. دامنه این پروژه فراتر از قاره آسیا است و با کشورهای حوزه خلیج فارس و سایر نقاط جهان ارتباط برقرار می کند. پتانسیل اقتصادی “ببرهای آسیایی” و چین به طور بی سابقه ای در جهان بالا است و ظرفیت اقتصادی منطقه آسیا و کشورهای خلیج فارس با پویایی رو به رشد مشخص می شود.

دامنه این پروژه فراتر از قاره آسیا است و با کشورهای حوزه خلیج فارس و سایر نقاط جهان ارتباط برقرار می کند. امکانات اقتصادی “ببرهای آسیایی” و چین به طور بی سابقه ای در جهان بالا است و ظرفیت اقتصادی منطقه آسیا و کشورهای حوزه خلیج فارس با پویایی رو به رشد مشخص می شود.

“یک کمربند یک جاده» برای گرجستان و کشورهای همسایه از اهمیت بالایی برخوردار است. با این تصمیم، چین اولین گام ها را در چارچوب سیاست تنوع اقتصادی در منطقه خواهد برد. در نتیجه در صورت اجرای موفقیت آمیز پروژه فوق، روابط چین و گرجستان تعمیق خواهد  گردید و علاوه بر این، کشورهای همسایه گرجستان فرصت پیوستن به زنجیره اقتصاد جهانی را خواهند داشت که ارتباط مستقیمی با بازار توسعه یافته آسیا دارد. در نتیجه ترکیه، آذربایجان، ارمنستان و البته گرجستان با توجه به تنوع بازار آسیایی می توانند با موفقیت سیاست های متنوع سازی اقتصادی را دنبال کنند.  

 مهم است که گرجستان به طور فعال به فرصت های اقتصادی آسیا علاقه مند می باشد، همانطور که در توافقنامه تجارت آزاد چین و گرجستان مال سال 2018 گواه شده  است. این واقعیت از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا گرجستان تنها کشور منطقه است که به توافقی مشابه با چین دست یافته است. بر اساس داده های فعلی، محصولات وارداتی از چین به گرجستان عبارتند از: ماشین آلات و مکانیسم های حفاری (42.4 میلیون دلار)، فولاد کربنی نورد تخت (28.6 میلیون دلار)، واکسن، خون و محصولات ایمنی (24.7 میلیون دلار). عناصر اصلی محصولات صادر شده از گرجستان به چین عبارتند از: سنگ معدن و کنسانتره مس (395.7 میلیون دلار)، سنگ معدن فلزات گرانبها (31.3 میلیون دلار)، تجهیزات پزشکی (15.2 میلیون دلار). 

نیمکره شرقی یکی از بهترین جایگزین ها برای تنوع اقتصادی برای کل جهان است، این روند همچنان ادامه دارد و شکی نیست که بقیه جهان روند همگرایی فعال اقتصادی با چین، کشورهای حوزه خلیج فارس و ببرهای آسیایی را با موفقیت ادامه خواهند داد تا اجرای سیاست تنوع بخشیدن به اقتصاد جهان صورت بگیرد. در کنار کشورهای آسیایی لازم است ظرفیت های اقتصادی آفریقا نیز بررسی شود.

یکی از جایگزین های بازارهای کلاسیک اروپایی-آمریکایی و آسیایی بازار آمریکای لاتین می باشد. مکزیک و کلمبیا پس از بی ثباتی سیاسی و جنگ های کارتل از نظر اقتصادی پیشرفت می کنند. اگرچه نظام‌های سیاسی آمریکای لاتین، بر خلاف سیستم‌های غرب و آسیا، بی‌ثبات هستند، کشورهای توسعه‌یافته به دلیل رشد روزافزون طبقه متوسط ​​و جمعیت طبقه کارگر جوان در کشورهای آمریکای لاتین، علاقه زیادی به این منطقه را دارند.

از نظر توسعه اقتصادی، برزیل پیشرفته ترین کشور آمریکای لاتین است. معدن، تولیدات کشاورزی، بخش خدمات قوی و با رشد سریع. برزیل پیشرو در تولید مواد معدنی از جمله سنگ آهن، قلع، بوکسیت (سنگ آلومینیم)، منگنز، طلا، کوارتز و الماس و سایر سنگ های قیمتی است. علاوه بر این، فولاد، خودرو، لوازم الکترونیکی و کالاهای مصرفی صادر می شود. سرمایه خارجی مهم است که در میان آنها آمریکا، چین، آلمان، ژاپن، سوئیس، انگلستان جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده اند. موقعیت های آنها در صنایع شیمیایی، دارویی و الکتریکی، ماشین سازی (به ویژه در صنعت خودرو)، کشتی سازی بسیار وسیع می باشد. 

 مهم است که روابط گرجستان و برزیل از سال 2010 با انتصاب سفیر این کشور در تفلیس تعمیق یافته است. علاوه بر این، دو کشور به طور فعال در تعدادی از مجامع اقتصادی بین المللی و سایر فعالیت های دیپلماتیک همکاری می کنند.

روابط چندوجهی ترکیه و آمریکای لاتین، یکی از رهبران منطقه، شایسته توجه است. می‌توانیم سال 2015 را به عنوان تاریخی در نظر بگیریم که آنکارا رسمی آژانس همکاری و توسعه بین‌المللی ترکیه (TIKA) را در پایتخت مکزیک افتتاح کرد. این واقعیت با هدف تنوع بخشیدن به اقتصاد ترکیه با همکاری آمریکای لاتین انجام شد. از سال 2015، همکاری بین ترکیه و آمریکای لاتین شامل 150 پروژه سیاسی-اقتصادی با میلیون ها دلار در فعالیت های مختلف تحت سیاست های آموزش، محیط زیست، کمک های بشردوستانه و سیاست تنوع اقتصادی آنکارا بوده است. همکاری بین دو طرف در پروژه‌های زیرساختی کشاورزی-فرهنگی و حمل‌ونقل برجسته است. اگر تا سال 2006 گردش تجاری ترکیه و آمریکای لاتین معادل 3.6 میلیارد دلار بود، در سال 2016 رکورد سرمایه گذاری روابط اقتصادی دو کشور با رکورد 9.2 میلیارد دلار مبادله شد. روابط اقتصادی شامل 7 میلیارد دلار تا سال 2021 است که می توان آن را رقمی پایدار از همکاری های اقتصادی دو کشور دانست.  

زغال سنگ، گاز طبیعی و نفت حدود 70 درصد از کل تولید برق آفریقا را تشکیل می دهند. با توجه به اینکه منابع انرژی سنتی به دلیل فاکتور فرسودگی اهمیت خود را از دست می دهند، تعدادی از دولت ها سیاست های فعال “انتقال انرژی” را برای به دست آوردن انرژی جایگزین یا استقلال انرژی دنبال می کنند. یکی از طرفین این فرآیند، قاره آفریقا است که با استفاده از منابع انرژی جایگزین، اقتصاد کل قاره را تا سال 2050 بین 6 تا 7 درصد افزایش خواهد داد. این واقعیت انگیزه زیادی به دولت ها در زمینه تنوع بخشیدن به منابع انرژی می دهد.  

گروه های بانک توسعه آفریقا: AfDB، صندوق توسعه آفریقا (ADF) و صندوق توسعه نیجریه (NTF) به توسعه اقتصادی 54 کشور عضو منطقه ای آن کمک می کنند و انگیزه دریافت سرمایه گذاری جدید از بقیه جهان را دارند. در عین حال، باید توجه داشت که منابع انرژی روسیه پس از مداخله روسیه در اوکراین مشکل ساز شده است که بار دیگر نیاز به تنوع بخشیدن به منابع انرژی را به جهان یادآوری کرده است. قاره آفریقا یکی از پیشرفته ترین قاره ها از نظر امکانات تولید انرژی جایگزین  می باشد.

چندین دهه است که روابط گرجستان و کشورهای آفریقایی با پویایی متفاوتی در جریان بوده است. سفیران 8 کشور آفریقایی به مدت 3 دهه در گرجستان مشغول به کار بودند . البته لازم به ذکر است که روابط گرجستان و آفریقا به ویژه از سال 2012 عمیق تر شده  که در اعزام سفیر گرجستان به جمهوری  آفریقای جنوبی نمود پیدا کرد. همانطور که در صفحه وزارت امور خارجه گرجستان می خوانیم، این روابط شامل زمینه های اقتصادی، کشاورزی، علمی، آموزشی، فرهنگی، ورزشی، گردشگری، حفاظت از بناهای تاریخی و سایر حوزه ها می شود. این واقعیت نشان می دهد که گرجستان به طور فعال در حال بررسی همکاری با کشورهای قاره آفریقا در قالب تنوع اقتصادی است.  

تاکید بر روابط اقتصادی طرف آذربایجان و آفریقا حائز اهمیت است. حجم روابط تجاری دو طرف برای سال 2017 بالغ بر 7.16 میلیون دلار آمریکا بوده است. با این حال، نقطه برجسته ژانویه 2018 است، زمانی که جلسه ای در شهر پرتوریا آفریقای جنوبی برگزار شد. دومی به پروژه راه آهن باکو-تفلیس-قارس اختصاص داشت که هدف آن تعمیق روابط اقتصادی و پیگیری هموار سیاست های تنوع اقتصادی است. گرجستان، آذربایجان و ترکیه منافع خود را در منطقه آفریقا در اولویت قرار داده اند. در آینده در چارچوب تنوع بازار، ارتباط با این منطقه بسیار عمیق تر خواهد شد.

به طور خلاصه، اقتصاد جهانی در سال های آینده در پی همه گیری کووید و تجاوز روسیه متفاوت خواهد بود. کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در نتیجه دنبال کردن یک سیاست متنوع سازی فعال، قادر خواهند بود خود را با تغییر وفق دهند.

مولف    داوید تسیرداوا